معاونت توسعه مدیریت و منابع دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر
نشانی: خمینی شهر، خیابان پروفسور میردامادی، پارک مهر روبروی جاده دستگرد
کبوترخانه ها قدمت هفتصد ساله دارند ولی به نظر می رسد این برج حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت داشته باشد که در سال ۸۱ توسط شهرداری تملک و طی چند مرحله بازسازی شده و امروزه به عنوان یک نمای تاریخی در پارک مهر خودنمایی می کند.
بررسی‌های تاریخی
هر چند اگر از پیرمردهای ساکن اطراف برج، قدمت برج کبوتر دستگرد پرسیده شود، گذشته‌ای تا یک‌هزار سال پیش را بیان می‌کنند، اما به دو دلیل تاریخ ساخت آن فراتر از ۱۵۰ و حداکثر ۲۰۰ سال پیش نیست:
۱- دلایل سازه‌ای و سبکی: ساختمان برج با طاق‌های گهواره‌ای و ورودی و پنجره‌های هلالی و نیم‌دایره‌ای در دید اول خاطره ساختمان‌ها و سبک دوره قاجار اصفهان را ذهن مجسم می‌سازد.
۲- مطالعات تطبیقی: با بررسی و رجوع به چند کبوترخانه‌ای که تاریخ ساخت آن بر ما معلوم و مستند است در می‌یابیم که این برج از لحاظ سازه و تزئینات بسیار شبیه به برج کبوتر آتشگاه، برج‌های روستای اسماعیل ترخان مبارکه- همگی مربوط به ۱۰۰ تا ۱۵۰سال پیش هستند- برج برزه درچه و برج رهنان مربوط به ۲۰۰سال پیش است.
مطالعه ساختاری
به کار بردن حداقل مصالح، ایجاد حداکثر فضای لانه کبوتر و فضاهای ارتباطی و دسترسی، از نکات به کار برده در ساخت این برج است. موقعیت برج نیز طوری است که برای کبوتران ایمن و دسترسی به آب و دانه به سهولت امکان‌پذیر بوده است. توجه زیادی به جلوگیری از ورود حیوانات شکارچی مانند مار و گربه شده به طوری که در وسط نمای بیرونی برج، کمربندی به عرض نیم‌متر از جنس گچ کشیده شده تا این حیوانات نتوانند از آن عبور کرده و به داخل آن دسترسی یابند. ورودی کبوتران از سقف است و کمتر پنجره در آن به کار برده شده است.
تمامی فضای داخل برج از سوراخ‌های ۲۰×۲۰×۲۵سانتی‌متر پوشیده و با ایجاد لبه‌های خم‌دار در سطوح عمودی آن‌ها، نشیمن‌گاهی مناسب جهت کبوتران ایجاد شده است.
این کبوترخانه دو طبقه‌ای به تعداد حدوداً پنج هزار کبوتر گنجایش دارد. حال باید تصور کرد که اگر نصف این تعداد هم با حرکت انسان و یا حیوانات شکارچی، هراسان بال بزنند و پرواز کنند برج باید چه ارتعاشی تحمل کند تا تخریب نشود. معماران ایرانی راه‌حل این مسأله را در انتخاب فرمی ایستا(استوانه) با تکیه‌گاهی وسیع و کلاف‌های چوبی حل کرده‌اند.
فضله کبوتر به دلیل وجود ترکیبات آلی در کشاورزی به‌خصوص پرورش صیفی‌جات استفاده فراوان می‌شد. در نهایت تولید کود کشاورزی دلیل ساخت چنین برجی است.
مشخصات فنی
این برج شامل دو استوانه به صورت دور کامل و دیگری به صورت پره‌ای در داخل می‌باشد. جنس آن‌ها از خشت خام و ملات گِل است. ضخامت بیرونی ۵/۱ متر در پایین و ۲۵/۱ متر در پشت‌بام با ارتفاع ۵/۱۲ متر و قطر ۵/۱۵ متر است. استوانه داخلی از پنج پره خشتی تشکیل شده که شبکه‌های زنبوری لانه کبوتران، تمامی سطح آن را تا سقف پوشانده است.
برج از دو طبقه تشکیل شده که بر روی استوانه داخلی یک طاق عرقچین کم‌خیز اجرا گردیده است که از کف تا طاق ارتفاعی درحدود ۱۸متر دارد. جهت ورود کبوتران، پنج عدد فلفل‌دان بر روی آن تعبیه گردیده است. روی پشت‌بام و سقف طبقه دوم نیز پنج عدد ورودی کبوتر از جنس آجر با ساختمانی مشبک وجود دارد. دسترسی به پشت‌بام توسط پله‌ای است که بین دو استوانه شاکله بنا چرخیده است.
نمای بنا کاه‌گِلی است و در رخ بام آن نیز یک جان‌پناه آجری به‌تازگی الحاق گردیده است.
برج رفیع و دو اشکوبه ای دستگرد با اتاقکی مدور بر فراز آن و با مساحت حدود ۲۰۵ متر مربع، یاد آور دوران قاجاریه است.
خشت های این برج ۲۳.۵ سانت بوده و برای رسیدن به طبقه دوم ۲۰ عدد پله و برای صعود به سقف بنا از ۱۷ پله بصورت مارپیچ باید عبور نمود.
بین طبقه اول و دوم بنا گچ کاری شده تا از ورود مار به داخل برج جلوگیری شود
